Dotychczasowe efekty i doświadczenia w propagowaniu mediacji
Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej działalnością mediacyjną zajmuje się od 2005 roku. W tym okresie jego członkowie podejmowali szereg przedsięwzięć przybliżających społeczeństwu zagadnienia dotyczące postępowania mediacyjnego w sprawach karnych, cywilnych, nieletnich czy sprawach pracowniczych. Przy tak dużym zaangażowaniu w propagowaniu mediacji w różnych grupach społeczeństwa nie można uznać, że jest ona niedoceniana, niewykorzystana a właściwie niezauważona. Pytając się przeciętnego obywatela, czy bierze pod uwagę rozwiązywanie sporu za pomocą mediacji?
Pytanie wydaje się retoryczne i odpowiedź niestety znamy. O tym świadczą też dane statystyczne w zakresie przeprowadzonych mediacji w ECMiAS od roku 2010 do 2017. Mediacji karnych w tym okresie przeprowadzono 212 spraw z tego 106 zakończonych ugodą.
Mediacji cywilnych kierowanych przez sądy rodzinne, pracownicze przeprowadzono 965 spraw z tego zawartych ugodą odnotowano 365 a w 348 przypadkach Strony zrezygnowały
z postępowania mediacyjnego. Sprawy wnoszone indywidualnie do mediacji tzw. mediacji wnioskowych rozpatrzono 640 z tego pozytywnie zakończonych ugodą było 553.
Patrząc na powyższe dane i skromne wnioski należy w dalszym ciągu propagować
i przybliżać społeczeństwu zagadnienia dotyczące postępowania mediacyjnego w sprawach karnych oraz przedstawiać zalety takiego działania.
Należy wiedzieć, że sprawy do rozpatrzenia poprzez mediację kierowane są przez samych zainteresowanych na ich wniosek. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może również z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do postępowania mediacyjnego. W każdym z tych przypadków mediację prowadzi wyznaczony lub wybrany przez strony mediator. Po drugie ważną zasadą w mediacji jest to, że każda z zainteresowanych stron musi wyrazić zgodę na mediację i na mediatora. Jednym słowem jest to bardzo ważna zasada dobrowolności. Nikt nikogo nie może zmusić do przystąpienia do mediacji.
Jaka jest rola mediatora kiedy naprzeciwko siebie zasiadają pokrzywdzony i oskarżony?
Mediator kieruje procesem mediacji, organizuje spotkania, Wysłuchuje wystąpień stron, pomaga w sformułowaniu ugody , którą strony same wypracowują i zgodnie ją przyjmują.
Ważną rolą mediatora jest oderwanie stron od wzajemnego oskarżania się, obwiniania
i gromadzenia dowodów winy (taki proces ma miejsce w sądzie). W postępowaniu mediacyjnym nie jest ważne, co się zdarzyło w przeszłości, kto w tym konflikcie zawinił i jak mocno. Ważne jest jak rozwiązać problem, aby ani obecnie ani w przyszłości nie było kolejnych zdarzeń, mogących sprawcę zaprowadzić za kraty więzienia.
Mediacja jest też okazją do ustalenia, jak naprawić wyrządzoną szkodę pokrzywdzonemu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby obok ustalenia formy i wysokości zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego, sprawca zobowiązał się do nieodpłatnej pracy w określonym terminie w instytucji pomagającej ludziom chorym, samotnym lub biednym. A zobowiązać się do takiej pracy może osoba, która bezsprzecznie wykaże, ze nie jest w stanie aktualnie finansowo zadośćuczynić ofierze, ale której bardzo będzie zależało na pojednaniu i naprawieniu szkody.
Czy mediacja służy pokrzywdzonemu?
Pokrzywdzony ma okazję nie tylko uzyskać zadośćuczynienie, możliwość naprawienia szkody, ale może usłyszeć szczere „przepraszam” i wyzbyć się lęku przed sprawcą.
Pokrzywdzony w postępowaniu mediacyjnym może swobodnie i bez ograniczeń wypowiedzieć się i zadać dowolną ilość pytań do sprawcy, które jego zdaniem będą konieczne, aby dojść do porozumienia i aby dowiedzieć się, czemu go spotkało to, co go spotkało. Pokrzywdzony może uzmysłowić sprawcy, jaką wyrządził mu krzywdę i przebaczyć.
Czy mediacja kończy postępowanie karne?
Mediacja nie kończy postępowania karnego. Dalszy tok sprawy zależy od organu kierującego (sądu, prokuratora). Ma jednak znaczenie dla sposobu jej zakończenia.
W sprawach z oskarżenia prywatnego, postępowanie karne może zostać umorzone. (art. 17 §1 pkt 11 k.p.k. i art. 492 § 2 k.p.k.)
Postępowanie karne może zostać warunkowo umorzone na wniosek prokuratora (art. 336 § 1 k.p.k.). lub sądu (art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k.) który w wyroku umarzającym postępowanie, określi obowiązki nałożone na oskarżonego oraz sposób i termin ich wykonania jaki zapisano w ugodzie mediacyjnej.
Sąd wymierzając karę bierze pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą (art. 53 § 3 k.k.).
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli doszło do pojednania stron i szkoda została naprawiona lub strony uzgodniły sposób jej naprawienia (art. 60 § 2 pkt. 1 k.k.).
W sprawach karnych mediacja dla stron jest bezpłatna, a czas jej trwania nie powinien przekroczyć 30 dni. Przy polubownym rozwiązaniu sprawy przy ugodzie sądowej i przed mediatorem sąd zwraca całą opłatę sadową. Jest to uchwała Sadu Najwyższego sygn. akt CZP 88/17.
Należy też wiedzieć, że „ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd ma moc prawną ugody zawartej przed sądem”.
Stały mediator ECMiAS Edward Tomczyk
